สถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข (สวรส.)

สวรส.เสนอข้อมูลสำคัญด้าน "SAFE Financing" แก่วุฒิสภา ชี้ข้อมูลเชิงลึกการเงินการคลังระบบสุขภาพ เพื่อเสริมรากฐานความยั่งยืน

เมื่อวันที่ 22 ธันวาคม 2568 สถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข (สวรส.) นำเสนอผลการวิจัยครั้งสำคัญต่อคณะอนุกรรมาธิการศึกษาระบบงบประมาณของวุฒิสภา เพื่อวางรากฐานการเงินการคลังสุขภาพที่เข้มแข็ง ภายใต้กรอบแนวคิด "SAFE Financing" ที่มุ่งเน้นความยั่งยืน ความเพียงพอ ความเป็นธรรม และประสิทธิภาพ โดยมุ่งเน้นการปฏิรูปเชิงระบบเพื่อรองรับความท้าทายใหม่ ๆ เช่น สังคมผู้สูงอายุ ภาระโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง (NCDs) และงบประมาณที่มีจำกัด

โดย ผศ.ดร.จรวยพร ศรีศศลักษณ์ รองผู้อำนวยการ สวรส. ได้ให้ข้อมูลแลกเปลี่ยนของระบบหลักประกันสุขภาพของไทย ที่มีความก้าวหน้าอย่างมาก แต่ผลการศึกษาตลอด 20 ปีที่ผ่านมาได้ชี้ให้เห็นถึงความจำเป็นเร่งด่วนในการปรับปรุงโครงสร้าง เนื่องจาก ค่าใช้จ่ายด้านสุขภาพของประเทศเติบโตเฉลี่ย 8.9% ต่อปี ซึ่งเร็วกว่าอัตราการขยายตัวของเศรษฐกิจ (GDP) ถึงเกือบสองเท่า หากโครงสร้างและการใช้บริการยังคงเดิม ระบบสุขภาพจะเผชิญความเสี่ยงด้านความยั่งยืนทางการคลังในระยะยาว

หนึ่งในเป้าหมายหลักของ SAFE Financing คือการแก้ไขปัญหาความเหลื่อมล้ำด้านงบประมาณ ข้อมูลปี 2566 สะท้อนว่า ค่าใช้จ่ายต่อหัวของผู้มีสิทธิสวัสดิการข้าราชการ (CSMBS) สูงถึง 18,463 บาทต่อคน ขณะที่สิทธิหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า (UC) มีค่าใช้จ่ายเฉลี่ยเพียง 3,770 บาทต่อคน และยังขาดอัตราจ่ายที่เป็นมาตรฐานเดียวกันระหว่างสามกองทุน นอกจากนี้ ยังพบว่าภาระรายจ่ายด้านสุขภาพยังมีลักษณะ "ถดถอย" (regressive) โดยกลุ่มผู้มีรายได้น้อยยังคงต้องแบกรับภาระค่าใช้จ่าย ณ จุดบริการในสัดส่วนที่สูงเมื่อเทียบกับรายได้

คณะวิจัยจึงเสนอให้มีการสร้างความ "กลมกลืน" (harmonization) ของชุดสิทธิประโยชน์หลัก (core benefits) วิธีจ่าย และอัตราจ่ายระหว่าง 3 กองทุนให้ใกล้เคียงกัน พร้อมทั้งเสนอให้พิจารณางดหรือลดการร่วมจ่าย (copayment) ณ จุดบริการสำหรับบริการที่จำเป็นต่อสุขภาพ

เพื่อรับมือกับค่าใช้จ่ายที่เติบโตอย่างรวดเร็วและเพิ่มประสิทธิภาพของระบบ (Efficiency) สวรส. ได้เสนอให้รัฐบาลประกาศ “ทศวรรษแห่งการเพิ่มประสิทธิภาพของระบบสุขภาพ พ.ศ. 2569–2578” เพื่อเร่งรัดการลดความสูญเปล่าที่เกิดจาก "บริการที่มีคุณค่าต่ำ" (Low-value care: LVC) /LVC คือบริการที่ไม่ให้ประโยชน์มากนัก อาจนำไปสู่ภาวะแทรกซ้อน หรือทำให้เกิดการใช้ทรัพยากรอย่างไม่จำเป็น เช่น การตรวจทางห้องปฏิบัติการ (Lab) และรังสีวิทยา (Medical Imaging) ที่เกินความจำเป็น โดยเฉพาะอย่างยิ่งในระบบ CSMBS ที่ใช้งบประมาณปลายเปิด คณะวิจัยเสนอให้มีการเปลี่ยนผ่านวิธีการจ่ายค่าตอบแทนจากแบบจ่ายตามบริการ (Fee-for-Service) ซึ่งเป็นสาเหตุหลักที่ก่อให้เกิดอุปสงค์ที่ไม่จำเป็น ไปสู่ระบบจ่ายแบบปิด (closed-end payment) และกลไกจ่ายตามคุณค่า (value-based)

ข้อเสนอหลักที่สำคัญเพื่อสร้างความยั่งยืน (Sustainability) และความเพียงพอ (Adequacy) รวมถึงการควบคุมค่าใช้จ่ายในระยะสั้น คือ การพิจารณา ปรับเพิ่มภาษีสรรพสามิตยาสูบ แอลกอฮอล์ และเครื่องดื่มน้ำตาล เพื่อลดการบริโภคและสร้างรายได้เข้ารัฐด้านสุขภาพ พร้อมพิจารณาภาษีโซเดียม เพื่อช่วยป้องกันและชะลอโรคไตเรื้อรังและ NCDs

นอกจากนี้ ยังมีการเสนอให้ปรับอัตราชดเชยค่าบริการทั้งสามกองทุนให้สอดคล้องกับต้นทุนจริง โดยไม่รวมบริการที่มีคุณค่าต่ำในการคำนวณ และเร่งจัดสรรทรัพยากรเพื่อเสริมสร้างความเข้มแข็งของระบบสุขภาพปฐมภูมิให้เป็น "ด่านแรก" ที่มีประสิทธิภาพ เพื่อลดการเข้าโรงพยาบาลใหญ่โดยไม่จำเป็น

ข้อมูลและข้อเสนอเชิงนโยบายภายใต้แนวคิด “SAFE Financing: การเงินการคลังเพื่อระบบสุขภาพไทยในยุคแห่งการเปลี่ยนแปลง” เป็นข้อสรุปร่วมจากงานประชุมวิชาการระดับชาติฯที่ผ่านมา ได้ถูกนำเสนอต่อคณะอนุกรรมาธิการฯ เพื่อใช้ประกอบการจัดทำข้อเสนอเชิงระบบ เพื่อเสริมสร้างความยั่งยืนของระบบหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ และประโยชน์สูงสุดแก่ประชาชน