ผู้ป่วยเบาหวานที่เป็นโรคหลอดเลือดส่วนปลาย  มักพบปัญหา 2 อย่างคือ  หลอดเลือดตีบและเส้นประสาทเสื่อม  ทำให้เกิดแผลติดเชื้อได้ง่าย  และเมื่อเลือดมาเลี้ยงไม่พอ  แผลก็จะไม่หาย  จนนำไปสู่การรักษาที่ต้องตัดส่วนที่เน่าเสียออกไป  จากงานวิจัยพบว่า  ผู้ป่วยเบาหวานที่มีโรคหลอดเลือดส่วนปลายร่วมด้วย  มักมีโอกาสเสียชีวิตใน 3 ปี  โดยร้อยละ 56.5  เสียชีวิตจากโรคหัวใจขาดเลือด  ดังนั้นการตรวจคัดกรองโรคหลอดเลือดส่วนปลายในผู้ป่วยเบาหวานจึงมีความสำคัญและจำเป็นอย่างมาก  เพื่อให้ผู้ป่วยได้รับการรักษาและการป้องกันที่ทันเวลา  ลดการสูญเสียทรัพยากรของประเทศ  ทั้งทางด้านทรัพยากรมนุษย์และด้านเศรษฐกิจ

ถึงแม้โรคหลอดเลือดส่วนปลาย  ดูเหมือนเป็นโรคที่ไม่รุนแรง  แต่ในแง่ของอัตราการเสียชีวิตใน 5 ปี  มีอัตราค่อนข้างสูงเมื่อเทียบกับโรคมะเร็งที่รุนแรงหลายชนิด อาทิ มะเร็งเต้านม  มะเร็งต่อมน้ำเหลือง เป็นต้น  โดยโรคหลอดเลือดตีบตันส่วนปลาย  มักหมายถึงการตีบตันของหลอดเลือดแดงที่เลี้ยงขา  ซึ่งผู้ป่วยจะมีอาการเมื่อยน่องเวลาเดิน  เกิดแผลเรื้อรัง  นิ้วเท้าเน่า  และเสียขาในที่สุด  และส่วนมากเกิดจากกระบวนการหลอดเลือดแดงแข็งตัว อันมีปัจจัยเสี่ยงจากการสูบบุหรี่  โรคความดันโลหิตสูง  เบาหวาน  ไขมันในเลือดสูง  เช่นเดียวกับโรคหลอดเลือดหัวใจตีบ  และโรคหลอดเลือดสมอง  โดยงานวิจัยชิ้นนี้ได้ทีมวิจัยผู้เชี่ยวชาญจากสถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์สุขภาพ คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่  พร้อมการสนับสนุนทุนวิจัยจาก สถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข (สวรส.)  และสำนักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ (วช.)  เพื่อเก็บข้อมูลอัตราการเกิดโรค  ปัจจัยเสี่ยง  การรักษา  การส่งต่อและดูแลต่อเนื่อง ฯลฯ  ที่สามารถนำมาวิเคราะห์และวางแผนการป้องกันที่ทันเวลา  รวมถึงการรักษาที่ถูกต้องและเหมาะสมด้วย  

โครงการภาระและระบบการดูแลโรคหลอดเลือดส่วนปลาย (ต่อเนื่องปีที่ 2)  เป็นการศึกษาแบบติดตามไปข้างหน้า  ในระยะเวลา 3 ปี  เก็บข้อมูลในหลายสถานที่วิจัย  ไม่มีการเปรียบเทียบ  และไม่มีการใช้ยาหรือการรักษาอื่น  โดยเก็บข้อมูลในผู้ป่วยโรคเบาหวานที่เป็นโรคหลอดเลือดส่วนปลาย อายุตั้งแต่ 45 ปี ขึ้นไป  จำนวน 500 คน  จากโรงพยาบาลใน 3 จังหวัด  ได้แก่  โรงพยาบาลมหาราชนครเชียงใหม่  โรงพยาบาลลำพูน  และโรงพยาบาลเชียงรายประชานุเคราะห์  ซึ่งการวิจัยต่อเนื่องในปีที่ 2  เป็นการศึกษาเพื่อประเมินหาอุบัติการณ์และปัจจัยเสี่ยงต่างๆ ในการเกิดโรคหลอดเลือดรุนแรงและการเสียชีวิต  ซึ่งผลการตรวจทางห้องปฏิบัติการทั้งหมดได้มาจากการศึกษาข้อมูลจากเวชระเบียนตามมาตรฐานการรักษาผู้ป่วย  โดยไม่มีการตรวจทางห้องปฏิบัติการเพิ่มเติม  นอกจากนี้ยังมีข้อมูลอื่นๆ เพื่อการประเมินด้วย  เช่น  ประวัติการเจ็บป่วย  ประวัติการเกิดภาวะโรคหัวใจและหลอดเลือดและการรักษา  ยาที่รับประทานอยู่ในปัจจุบัน  การทำหน้าที่ของไต  ฯลฯ

จากข้อมูลที่มีการศึกษาอย่างต่อเนื่อง  ในช่วงปีแรกพบอัตราการเกิดโรคหลอดเลือดส่วนปลายในผู้ป่วยเบาหวาน 12.7%  และผู้ป่วย 82.5%  ไม่มีอาการของโรคหลอดเลือดส่วนปลายนำมาก่อน  ดังนั้นมาตรการการตรวจหาการอุดตันของหลอดเลือดโดยการใช้เครื่องวัด ABI (Ankle-Brachial Index)  ในผู้ป่วยเบาหวานทุกคน  จึงควรต้องทำเป็นอย่างยิ่ง  ซึ่งการตรวจด้วย ABI เป็นวิธีการตรวจที่มีความไวและความจำเพาะสูง  ถ้าค่า  ABI  มีค่าน้อยกว่าหรือเท่ากับ 0.9  แสดงว่ามีการอุดตันของหลอดเลือดแดงส่วนปลาย  สำหรับในปีที่ 2  พบข้อมูลอุบัติการณ์การเกิดการเสียชีวิตแบบรุนแรงและเฉียบพลัน  ในระยะเวลาที่ศึกษาข้อมูล 18 เดือน  พบ 19% โดยเกิดบ่อยกับผู้ป่วยที่มีประวัติขาขาดเลือดและมีแผลเน่าเปื่อยเรื้อรัง  มีประวัติไตวายเรื้อรัง  และได้รับยา clopidogrel และ warfarin  ดังนั้นการดำเนินการรักษาควรใส่ใจผู้ป่วยกลุ่มนี้ให้มาก  และควรให้ความสำคัญในการควบคุมปัจจัยเสี่ยงที่จะทำให้เกิดหลอดเลือดแดงแข็ง

อย่างไรก็ตาม  ด้วยโรคเบาหวาน  เป็นโรคเรื้อรังที่ผู้ป่วยจำเป็นต้องมีการปฏิบัติตัวที่ถูกต้องในการดูแลตนเอง และการได้รับการรักษาที่ถูกต้องเช่นกัน  ดังนั้นการศึกษาวิจัยจึงต้องมีการเก็บข้อมูลเพื่อการวิเคราะห์ในระยะยาว  ซึ่งโครงการภาระและระบบการดูแลโรคหลอดเลือดส่วนปลาย ก็เป็นอีกงานวิจัยหนึ่งที่มีการเก็บข้อมูลอย่างต่อเนื่อง  โดยในปี 2560 นี้ เป็นการดำเนินงานต่อเนื่องเป็นปีที่ 3 และคาดหวังว่า การสะท้อนข้อมูลของกลุ่มเป้าหมายจากงานวิจัย  จะช่วยนำไปสู่การวิเคราะห์และวางแผนการป้องกันและดูแลผู้ป่วยเบาหวานที่ชัดเจนและเหมาะสมมากขึ้น  

ข้อมูลประกอบจาก : งานวิจัย "โครงการภาระและระบบการดูแลโรคหลอดเลือดส่วนปลาย (โครงการต่อเนื่องปีที่ 2) , สถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข